بوی معنویت

زارى و نیاز در خور طالب و عاشق و ناز و استغنا صفت معشوق است،

جوش مل: یعنی جوشیدن شراب که در این‌جا به معنای جلوهْ ظاهری و مادی حقایق است.

قلاووز:یعنی نگهبان ، راهنما.

خلد: بهشت به اعتبار آن که مومنان جاوید در آن جا خواهند بود، در اصل، بمعنى دوام و بقا مى‏آید.

کوثر: حوضى یا جویى در بهشت شیرین تر از عسل و سپیدتر از شیر و خنک تر از یخ و برف و نرم تر از کره و کسى که از آن بنوشد هرگز تشنه نمى‏شود.[1]

نور ساز: یعنی روشنی بخش وموجد بینایی

شد زبویی دیدهْ یعقوب باز: مطابق روایات اسلامى و نص قرآن کریم (یوسف، آیه‏ى 94، 96) یعقوب بوى پیراهن یوسف را از راه دور شنید و وقتى آن پیراهن را بر روى او افکندند چشمش بینا شد.

بوى بد: یعنی همین فکرهای غلط ودور از صواب .

حکیم غزنوى: ابو المجد مجدود بن آدم متخلص به سنایى است (متوفى، 535) که در مثنوى مولانا، بعنوان: «حکیم، حکیم غزنوى» یاد مى‏شود.

یوسف: مثالى از ولى کامل و پیر است که سمت معشوقیت و محبوبیت دارد،

یعقوب: نمودار طالب و سالک است که باید بر پیر عشق ورزد، طالب تا در قید طلب است و سالک تا راه را طى نکرده است نباید فریفته‏ى و مغرور گردد و بمختصر کشف و وجد و حالتى که از فیض پیر بدو مى‏رسد دعوى کمال کند.

 ( 1910) تو بوى گل استشمام کردى در جایى که گل نبود و جوشش شراب دیدى در جایى که شرابى نیست. (1911) این بو رهبر و پیش آهنگى است که ترا تا بهشت و کوثر راهنمایى مى‏کند.( 1912) بو دواى چشم و سازنده نور است ندیدى که دیده یعقوب به استشمام بویى بینا گردید.( 1913) بوى بد چشم را تاریک و بویى که از دیار یوسف آید دیده را روشن مى‏سازد. ( 1914) تو که یوسف نیستى یعقوب باش و مثل او با گریه و زارى آشوب بپا کن.() تو که شیرین نیستى فرهاد شو و تو که لیلى نیستى آشکارا مجنون باش. ( 1915) این پند را از حکیم سنایى غزنوى بشنو تا در تن خود جان نویى احساس کنى. در بیان تفسیر قول حکیم سنایى قدس سره در این ابیات‏

            ناز را روئى بباید همچو ورد             چون ندارى گرد بد خویى مگرد

            زشت باشد روى نازیبا و ناز             سخت آید چشم نابینا و درد

  ( 1918) در پیشگاه یوسف چون خوب رویان ناز نکن و چون یعقوب آه و ناله سر کرده و نیاز را اشعار خود قرار ده.

محتوای ابیات این است که: روحیهْ معنوی همانند گل و بوی دل‌افزا، خبر از گلزار الهی می‏دهد و عطر دلاویز خاصی دارد. همان‌گونه که بدون گل و شراب، استشمام بوی خوش و احساس جوشش امکان‏پذیر نیست، بدون معنویت، عطر آن نیز میسر نمی‌شود. بوی حقیقت و معنویت همانند قلاووز (نگهبان و راهنما) تو را به سر‌چشمهْ حقیقت رهبری می‏کند. حضرت یعقوب از فراق فرزندش یوسف آن قدر گریست تا نابینا شد و پس از آن که از زنده ماندن فرزند آگاهی یافت، پیراهن یوسف را نزد او بردند و بوی آن، بینایی او را باز گرداند.